Havas ilmi nesnelerin gizli özelliklerini tanıma ve bu özelliklerden faydalanmayı amaçlayan bilgi
dalıdır. Eğer nesnelerin gerçek özelliklerine nüfuz edip onlardan istifade yoluna gidilebilirse
bunda dinî açıdan bir sakınca yoktur; aksine özendirilmesi dahi söz konusudur. Bu özellikler
duyularla ve kesin biçimde algılanabildiği takdirde bilimin alanı içine girmektedir.
Kur’an’da onun şifa olduğu (Yûnus 10/57; el-İsrâ 17/82; Fussılet 41/44), hadis kaynaklarında ise
havas ve faziletlerinin bulunduğuna dair bilgiler yer almakla beraber buradaki şifanın maddî
hastalıklara değil küfür, şirk, fitne, cehalet gibi kalbî hastalıklara karşı ve yine havas ve
faziletinin
de müminin kalbine takvâ, irade gücü, yakīnî iman vb. ilham ve telkin etmesi şeklinde olduğunu
düşünmek gerekir. Kâtib Çelebi havassın, sâlih kişilerin tecrübelerine dayanan virdlerin
tekrarlanması suretiyle isteğe ulaşma olduğunu ve bazı havas hakkında çeşitli hadisler mevcut
bulunmakla birlikte bunların çoğunun mevkuf olduğunu, hakkında hadis bulunmayan havassa
dair ise halkın çok şey uydurduğunu söylemektedir (Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 726).
Gazzâlî, Fahreddin er-Râzî ve Celâleddin ed-Devvânî gibi müellifler havass konusunda kitap
yazmışlardır. Bunlardan Râzî’ye nispet edilen es-Sırrü’l-Mektûm fî Esrâri’n-Nücûm idi.
Muhammed b. Muhammed el-Füllânî el-Kişnâvî tarafından özetlenerek Kitâbü’d-Dürri’l-Manzûm
ve Ḫulâṣatü’s-Sırri’l-Mektûm fî’s-Siḥr ve’ṭ-Ṭalâsim ve’n-Nücûm ismiyle yayımlanmıştır (Kahire
1350). Havassa dair halk arasında en tanınmış eser, Kuzey Afrikalı bilgin Ahmed b. Ali el-Bûnî’nin
Şemsü’l-Maʿârifi’l-Kübrâ’sıdır. Dört cüzden oluşan kitapta harflerin çeşitleri ve sırları, yıldız ve
burçların tâli ve menzilleri, besmele, esmâ-i hüsnâ, ism-i a‘zam, sûre ve duaların havassı, faydalı
vefk ve tılsımlarla cefr ve kutsal taşların havassına yer verilmekte, ayrıca hassalardan
faydalanmak suretiyle zehirlerden korunma, haşeratın uzaklaştırılması, düşmana galip gelme,
hastalıktan şifa bulma ve sevdiği bir kimseyi kendine bağlama gibi işlemlerin nasıl yapılabileceği
izah edilmektedir.
KAYNAK
Keşfü'z-zünûn 'an esâmî el-kutub ve-l-fünûn, 1.cild / Kâtib Çelebi.
HAVÂSSÜ’l-KUR’ÂN - TDV İslâm Ansiklopedisi. (n.d.). TDV İslâm Ansiklopedisi.